ΡΑΨΩΔΙΑ Α (στ 54-306),ημέρες 1-10η
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Εννιά μέρες πέθαιναν οι Αχαιοί εξαιτίας του λοιμού και τη δέκατη ο Αχιλλέας συγκάλεσε συνέλευση του στρατού ,
για να μάθουν την αιτία του κακού από τον μάντη Κάλχαντα.
Ο μάντης εμφανίζεται, αλλά διστάζει να μιλήσει , γιατί θα προκαλέσει το θυμό κάποιου ισχυρού.
Ο Αχιλλέας τον διαβεβαιώνει ότι θα τον προστατέψει ,ακόμα και αν ο υπαίτιος είναι ο ίδιος ο Αγαμέμνονας.
Ο Κάλχαντας παίρνοντας θάρρος από τα λόγια του Αχιλλέα αποκαλύπτει την αιτία του κακού.
Η αντίδραση του Αγαμέμνονα είναι άμεση,μιλά άσχημα στον μάντη και δηλώνει ότι δεν πρόκειται να δώσει την Χρυσηϊδα πίσω, εκτός και αν του δώσουν άλλο δώρο.
Τότε ο Αχιλλέας ξεσπά θυμίζοντάς του ότι τα λάφυρα έχουν ήδη μοιραστεί κι ότι αυτός θα ανταμειφθεί πλουσιοπάροχα όταν πάρουν την Τροία.
Ο Αγαμέμνονας δε δέχεται να στερείται το δώρο του ,
ενώ οι άλλοι έχουν και τον προειδοποιεί ότι θα πάρει κάποιου άλλου βασιλιά , αφού δέχεται να δώσει πίσω το δικό του.
Ο Αχιλλέας εξοργισμένος του υπενθυμίζει ότι ήρθε στην Τροία για να βοηθήσει τους Ατρείδες και τώρα ο ίδιος ο Αγαμέμνονας θέλει να του στερήσει το λάφυρό του , αν και είναι ο καλύτερος πολεμιστής των Αχαιών.Τέλος τον απειλεί ότι θα φύγει ,γιατί δεν θέλει να μείνει ατίμητος.
Ο Αγαμέμνονας με τη σειρά του δηλώνει ότι δεν τον νοιάζει αν φύγει και ότι ως ανώτερός του αποφάσισε να πάρει το δικό του δώρο ,τη Βρισηίδα.
 |
| Ο Αχιλλέας εναντίον του Αγαμέμνονα |
Ο Αχιλλέας εξοργισμένος πλέον ετοιμάζεται να τον σκοτώσει, ενώ εκείνη τη στιγμή εμφανίζεται η Αθηνά για να τον συγκρατήσει προλέγοντας ότι θα πάρει στο μέλλον πολλά δώρα για αυτή την προσβολή.
 |
| Εμφάνιση Αθηνάς |
Ο Αχιλλέας υπακούει στη θεά σεβόμενος την απόφασή της,αλλά εξυβρίζει τον Αγαμέμνονα αποκαλώντας τον δειλό και δίνει όρκο ότι μια μέρα θα τον αποζητήσουν οι Αχαιοί , όταν ο Εκτορας θα τους σκοτώνει και εκείνος δε θα είναι στο πεδίο της μάχης.
Στη συνέχεια μεσολαβεί ο Νέστορας για να τους συμφιλιώσει,συμβουλεύοντας τον Αχιλλέα να μην αντιμάχεται τον Αγαμέμνονα γιατί είναι ανώτερός του στην ηγεσία , ούτε ο Αγαμέμνονας να πάρει το λάφυρο του Αχιλλέα.
Ο Αγαμέμνονας απαντά ότι ο Αχιλλέας θέλει να είναι ανώτερός του, ενώ ο Αχιλλέας στη συνέχεια ισχυρίζεται ότι δε δέχεται διαταγές από αυτόν που του στερεί το δώρο .Στη συνέχεια η συνέλευση διαλύεται χωρί τη συμφιλίωση των ηρώων.
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
Κοσμητικά επίθετα ή τυπικά :γοργοπόδης Αχιλλέας,γλαυκόφθαλμη Αθηνά,γλυκολόγος, λιγυρός ομιλητής Νέστορας, Ήρα η λευκοχέρα, κ.α
Αφηγηματικές τεχικές:
1.Αφήγηση σε γ' πρόσωπο από τον ποιητή
2.Περιγραφή:όταν χρειάζεται να αποδοθούν οι ψυχικές καταστάσεις των πρωταγωνιστών, όπως εδώ (πρβ. στ. 225, 248), ή οι φυσιογνωμικές τους εκδηλώσεις (στ. 149), όταν επίσης γίνεται μετάβαση από τον ένα ομιλητή στον άλλο (στ. 122, 131, 149 κτλ.) ή δίνονται πληροφορίες για την εξωτερική δράση που καθρεφτίζει και συμπληρώνει την εσωτερική (στ. 194-201, 220-223, 246-247)
3.Διάλογος :ανάμεσα στον μάντη και τον Αχιλλέα,τον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα
( αγώνας λόγων)
4.Προοικονομία:( κάτι που προαναγγέλλει ο συγγραφέας στους αναγνώστες/θεατές για το μέλλον)π.χ.στ 241-245 , όπου ο Αχιλλέας τους αναφέρει ότι θα έρθει κάποια στιγμή που θα τον αποζητήσουν πίσω στη μάχη ,όταν θα τους σκοτώνει ο Έκτορας ,
στ 212-215 η Αθηνά προλέγει στον Αχιλλέα ότι θα πάρει αργότερα πολλά δώρα για την προσβολή που του έκανε ο Αγαμέμνονας.
5.Επιβράδυνση:τόσο τα άστοχα ερωτήματα του Αχιλλέα όσο και ο δισταγμός του Κάλχα που ακολουθεί καθυστερούν (επιβράδυνουν) τη διήγηση και μας οδηγούν σιγά σιγά στο κεντρικό θέμα της σκηνής: την αποκάλυψη της αιτίας του κακού.(στ 66), ενώ προκαλούν την αγωνία μας για την εξέλιξη και κεντρίζουν περισσότερο το ενδιαφέρον μας...ή ο λόγος του Νέστορα( στ 247-285), ο οποίος προσπαθεί να κατευνάσει τα πνεύματα χωρία αποτέλεσμα
Ανθρωπομορφισμός των θεών:οι άνθρωποι φαντάζονταν τους θεούς τους κατ'εικόνα και καθ'ομοίωση τους ,δηλαδή με ανθρώπινη εμφάνιση, συμπεριφορά και συνήθειεςΕδώ η Αθηνά εμφανίζεται με επιφάνεια,δηλαδή όπως είναι
Σχήμα του αδύνατου:εκφραστικό μέσο με το οποίο θέλουμε να δείξουμε ότι κάτι δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί, εκτός και αν αλλάξει η φυσική τάξη του κόσμου,π.χ.στ 235-245, όπου ο Αχιλλέας τονίζει στον όρκο του ότι θα γυρίσει στη μάχη αν βγάλει το σκηήπτρο του φύλλα!!!Θέλει να δείξει ότι η απόφασή του είναι αμετάκλητη
Πολιτιστικα και ιδεολογικά στοιχεία
μάντιν ή ιερέα, ονειροκρίτην, εκατόμβη, ο βασιλέας, χρησμούς, λάφυρα,
πυργωμένην Τροίαν,κυρτά καράβια,λογχοφόρων Τρώων,το μέγα ξίφος,σκήπτρο, κ.α.
στ115:στην κλάση, στο ανάστημα, στη γνώμη και στα έργα(ιδανικό της ομηρικής γυναίκας)
θυσία στ 172 :να μείνω ατίμητος και στ 259 :( η έννοια της τιμής και τηςαξίας του ομηρικού ήρωα)
στ219: υπακοή στους θεούς
Σχολιασμός της συμπεριφοράς των ηρώων
ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ
ο Αγαμέμνονας θα αργήσει να πάρει το λόγο (στ. 107)• η παρουσία του, ωστόσο, είναι έντονη σ' αυτή την πρώτη σκηνή της ενότητας: σ' αυτόν απευθύνεται ο Αχιλλέας (στ. 60), αυτόν υπαινίσσεται ο Κάλχας (στ. 79-80) και αυτόν θα αναφέρει ρητά ο Πηλείδης (στ. 91-92).
Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι ο Αγαμέμνονας δεν μας πείθει, όταν αμφισβητεί το χρησμό του μάντη· ούτε ο ίδιος πιστεύει αυτά που λέει, γι' αυτό λίγους στίχους παρακάτω είναι έτοιμος να υποχωρήσει (στ. 117-118). Η αντίδρασή του θυμίζει ένοχο, ο οποίος προσπαθεί να αποκρούσει με κάθε μέσο την κατηγορία που διατυπώνεται εναντίον του. Γι' αυτό ο λόγος του έχει απολογητικό ύφος: προσπαθεί να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του προς τον Χρύση, επαινώντας τα χαρίσματα της Χρυσηίδας. Όταν μάλιστα φτάνει να τη συγκρίνει με την Κλυταιμνήστρα (στ. 114-116), δε δικαιώνει μόνο τη στάση του απέναντι στον ιερέα του Απόλλωνα, αλλά και τονίζει το μέγεθος της θυσίας που είναι έτοιμος να κάνει επιστρέφοντάς την στον πατέρα της (στ. 117). Ο όρος που προσθέτει, ωστόσο, στη συνέχεια (στ. 119-121) δημιουργεί νέα ένταση στη σκηνή και εξυπηρετεί την οικονομία του έπους, γιατί δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη σύγκρουση Αγαμέμνονα - Αχιλλέα, που θα προκαλέσει το θυμό του δεύτερου, στοιχείο γύρω από το οποίο θα πλεχτεί όλος ο επικός μύθος.
Από το στ 131κ.ε ο Αγαμέμνονας οδηγεί την αντιπαράθεση σε προσωπικό επίπεδο. Αν και ο Πηλείδης προσπάθησε να αποφύγει κάτι τέτοιο, τοποθετώντας απέναντι στον αρχιστράτηγο το σύνολο των Αχαιών, ο Αγαμέμνονας δεν βλέπει απέναντί του παρά μόνο τον Αχιλλέα. Δεν λείπουν, ωστόσο, κάποια στοιχεία που απομακρύνουν την κορύφωση της σύγκρουσης και αμβλύνουν για λίγο την προσωπική αντιδικία·
τέτοια είναι: α) η αναγνώριση της γενναιότητας του Αχιλλέα (στ. 132),
β) η υπογράμμιση της μοναδικότητας του ήρωα ανάμεσα στους ανθρώπους (στ. 147), γ) η αναφορά και άλλων ηρώων (στ. 139), ώστε να μη φανεί ότι η απειλή στρέφεται προσωπικά εναντίον του Αχιλλέα,
και δ) η αναβολή της λύσης του προβλήματος για αργότερα (στ. 141 κ.εξ.).
Από το στ 173 κ.ε ο Αγαμέμνονας με ιδιαίτερη μαεστρία προσπερνάει τις αιτίες στις οποίες ο Αχιλλέας στήριξε την απειλή του και: α) αρνείται έμμεσα την ευθύνη της σύγκρουσης, μεταφέροντάς την στον αντίπαλο του (στ. 174, 178, 181), β) το θέμα της τιμής το αφαιρεί από τον Αχιλλέα και το ιδιοποιείται (στ. 175-176), γ) αναγνωρίζει και πάλι την ανδρεία του αντιπάλου του (στ. 179, πρβ. στ. 132, 147), αλλά σπεύδει στον ίδιο στίχο να μειώσει την αξία της αποδίδοντάς την στους θεούς, δ) με τη στάση του ίσως προσπαθεί να προλάβει οποιαδήποτε άλλη περίπτωση απειθαρχίας (στ. 187-188), και ε) η αναφορά του στον «Κρονίδη» (στ. 176) έχει στόχο να κρατήσει υψηλό το ηθικό του στρατού σε μια δύσκολη στιγμή, που το γενναιότερο στήριγμά του εγκαταλείπει τον αγώνα. Η αναφορά στον Δία ηχεί σαν τραγική ειρωνεία: ο ακροατής γνωρίζει ότι ο Δίας θα οδηγήσει τα πράγματα έτσι, ώστε να δικαιωθεί ο Αχιλλέας, άρα αντίθετα από τις επιθυμίες του Αγαμέμνονα.
Στο στ 215 τονίζεται η ύβρη (έπαρση) του Αγαμέμνονα (πρβ. «την αδικίαν», στ. 204· «την ύβριν», στ. 215). Αυτό θα το πληρώσει αργότερα ο αρχιστράτηγος με τις απανωτές ήττες του στρατού του (έστω κι αν αυτές θα είναι πρόσκαιρες), που θα ακολουθήσουν σύμφωνα με το σχέδιο του Δία, για να δικαιωθεί ο Αχιλλέας. Και πάλι το σφάλμα του Αγαμέμνονα (η πρώτη φορά ήταν με το λοιμό που προκλήθηκε εξαιτίας του) θα το πληρώσουν όλοι οι Αχαιο·• ο Αχιλλέας, εξάλλου, θα τους θεωρήσει συνυπεύθυνους παρακάτω (στ. 232).
ΑΧΙΛΛΕΑΣ
Στο στ 121 κ.ε ,αν και είναι φανερό ότι βρισκόμαστε στην αρχή ενός αγώνα λόγων, το ύφος της παρέμβασης του Αχιλλέα δεν μπορεί να θεωρηθεί εριστικό· αντίθετα, ο λόγος του ήρωα είναι ήρεμος και η επιχειρηματολογία του στηρίζεται σε αντικειμενικά στοιχεία (στ. 125-127). Με τη χρήση μάλιστα του α' πληθυντικού προσώπου (στ. 125, 126, 127, 130) και τη διπλή αναφορά των Αχαιών ως υποκειμένου (στ. 124, 130) ο Πηλείδης αφαιρεί από το λόγο του κάθε υποκειμενική χροιά, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η αντιπαράθεση δεν είναι προσωπική, αλλά ότι ο αρχιστράτηγος με τη στάση του και τις απαιτήσεις του αντιπαρατίθεται σε όλο το αχαϊκό στρατόπεδο.
Παρ' όλα αυτά ο Αχιλλέας με τη φράση «περισσά φιλόπλουτε» (στ. 123) δεν μειώνει απλώς τη θετική προσφώνηση του προς τον Αγαμέμνονα στον ίδιο στίχο, αλλά και αφήνει να διαφανεί ότι έχει προσωπικά ενοχληθεί από τη συμπεριφορά του αρχιστράτηγου. Η κατηγορία μάλιστα που μένει μετέωρη στο στ. 123 θα στηριχτεί στη συνέχεια (στ. 167) με στοιχεία που θα αποδεικνύουν την απληστία του Αγαμέμνονα.
στ. 190 έστρεψε δύο στοχασμούς: ο Αχιλλέας είναι για μια στιγμή διχασμένος· ταλαντεύεται ανάμεσα σε δυο σκέψεις: να τραβήξει το ξίφος του ή όχι ;
στ. 246-247: πρέπει να παρατηρήσουμε ότι αυτή η δεύτερη κορύφωση (στ. 246-247) δεν είναι τόσο κρίσιμη όσο η πρώτη· η κίνηση του Αχιλλέα να πετάξει το σκήπτρο και κυρίως το ρήμα «εκάθισε» δηλώνουν παραίτηση και παθητική στάση, σε αντίθεση με την ενεργητική και επιθετική πρόθεσή του να σύρει το σπαθί του. Γι' αυτό εξάλλου τώρα δεν χρειάζεται η εμφάνιση μιας θεότητας· η παρέμβαση ενός φρόνιμου θνητού, του Νέστορα (στ. 248 κ.εξ.), είναι αρκετή για να οδηγήσει στην ύφεση.
